Petrol Fiyatları Üzerinde Etkili Faktörler

Yatırımcıların, arz ve talep dengesinin ve diğer dış faktörlerin küresel piyasalardaki petrol fiyatlarına etkileri…

Finansal piyasalarda işlem gören her enstrüman gibi petrol fiyatları çok sayıda faktörden etkilenir. Petrol, altın, mısır veya herhangi bir emtiayı temelde önemli ve değerli kılan şey kıt olmasıdır. Bunları çıkarmak, işlemek ya da üretmek için birtakım süreçlerden geçilir. Emtiaların fiyatı üzerinde etkili olan faktörlerden biri de hammadde halinde olan emtianın son ürün haline gelene kadar geçtiği süreçler ve bu süreçler esnasında ona yansıyan maliyetlerdir. Netice itibariyle bu alanlarda faaliyet gösteren şirketlerin de kazanç elde etmesi gerekecektir. Fiyatlar, nadiren de olsa maliyetlerin altına gerileyebilir. Ancak orta ve uzun vadede çok düşük emtia fiyatları ile bu sektörlerin sürdürülebilir olması düşünülemez. Bundan dolayı, aşırı satım (oversold) bölgelerini test eden emtialara yatırım yapmak ve piyasaların normale dönmesini beklemek genellikle olumlu sonuç verir.

Ek bilgi: Brent petrol ve ham petrol, ABD borsalarında 150 yıldan uzun süredir alınıp satılmaktadır. Yatırımcıların WTI olarak tanıdıkları finansal enstrümanın açılımı West Texas Intermediate sözcüklerinden gelmektedir.

Yatırımcılar Petrol Fiyatlarını Etkiler mi?

 

Vadeli işlem sözleşmelerinde petrol ve türevleri ile ilgili finansal enstrümanlar günlük olarak alınıp satılır. Yatırımcılar, vadeli işlem sözleşmelerindeki işlemleri yoluyla petrol fiyatlarını büyük ölçüde etkiler. Elbette al ve sat emirleri, mevcut ve gelecekteki küresel arz ve talep algılarına dayanmaktadır. Hükümetler ve Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) gibi diğer kuruluşlar, ticareti etkileyerek veya üretilen ve depolanan petrol miktarını ayarlayarak yatırımcıların alım satım kararlarını etkileyebilir.

Not: Petrol vadeli işlem sözleşmeleri, gelecekte belirli bir tarihte üzerinde anlaşmaya varılan bir fiyattan petrol almak veya satmak için yapılan anlaşmalardır. Petrol türevleri, petrol fiyatına dayanan ve borsalarda işlem gören diğer menkul kıymetlerdir.

Emtia yatırımcılarını hedge yapanlar ve spekülatörler olarak ikiye ayırabiliriz. Büyük hacimler halinde hedging yapanlar çoğu zaman petrol üreten ya da tüketen şirketlerin temsilcileridir. Böylece fiyatlar yükselip düştüğünde şirketleri için riski azaltmış olurlar. Diğer kategorideki yatırımcılar ise bireysel ya da kurumsal spekülatörlerdir. Yani, tek amaçları petrol fiyatlarındaki değişimlerden para kazanmak olan sıradan yatırımcı grupları…

Arz ve Talep Dengesinin Petrol Fiyatlarına Etkisi

Petrol fiyatlarını etkileyen al ve sat emirlerini vermeden önce, emtia yatırımcılarının dikkate aldığı üç ana faktör vardır. Bunlar mevcut arz, gelecekteki arz ve beklenen taleptir.

Mevcut Arz

Mevcut arz, dünyadaki toplam petrol üretimidir. OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries) yani petrol ihraç eden ülkeler, dünya ham petrolünün yaklaşık %40’ını üretmektedir ve bu nedenle petrol fiyatlarının belirlenmesinde büyük bir etkiye sahiptir.

Petrol arzının yani petrol üretiminin fiyatlar üzerinde ne ölçüde etkili olduğunu anlatmak için bir örnek verelim. Ocak 2011 ile Aralık 2014 arasında, ABD’de kaya petrolü üretimi günde bir milyondan yaklaşık 4,8 milyon varile, yani yaklaşık 5 katına çıktı. Talep edilen miktarın üzerinde gerçekleşen ABD petrol üretimindeki bu artış, piyasada petrol bolluğuna yol açtı ve ithal ham petrolün fiyatı Şubat 2016’ya geldiğimizde varil başına 27 dolara kadar düşmüştü.

Gelecekteki Arz

 

Petrol fiyatlarını etkileyen bir diğer faktör de üretim yapan ülkelerin geleceğe dair planları ve mevcut rezerv miktarlarıdır. Fiyatların aşırı yükselmesi, doğal afetler sonucu üretimin düşmesi ya da herhangi bir sebeple daha fazla petrole ihtiyaç duyulması durumunda, bu ülkeler günlük petrol üretim kapasitelerini artırabilmektedir.

Petrol Talebi

Yatırımcılar, özellikle ABD ve Çin kaynaklı petrol talebini yakından izler. Özellikle Çin, ham petrolün dünyadaki en büyük müşterisi konumundadır. ABD’nin tahmini petrol ihtiyacı, Enerji Bilgi Ajansı tarafından aylık olarak yayınlanmaktadır.

Petrol talebinde yaşanan artış, doğal olarak fiyatları yukarı yönlü hareketlendirecek iken talebin düşmesi petrol fiyatlarını da aşağıya çekecektir.

Beklenmedik Durumların Petrol Fiyatlarına Etkisi

İnsan kaynaklı kazaların ya da doğal felaketlerin petrol fiyatları üzerinde büyük etkileri olur. Son yıllarda, pandemiler ve doğal afetler petrol fiyatlarında sert hareketlerin yaşanmasına neden oldu. Örneğin Kovid-19 pandemisi global düzeyde petrol talebine olan ihtiyacı azalttı ve petrol fiyatlarda tarihi düşüşlerin görülmesine yol açtı. 2020’nin ilk çeyreğinde, petrol tüketimi, önceki yıla göre günde 5,6 milyon varil düşüşle ortalama 94,4 milyon varil oldu.

Mart 2020’de Rusya, petrol üretimini artıracağını açıkladı. Buna yanıt olarak OPEC ülkeleri de pazar payını korumak için kendi üretimlerini artırma yoluna gitti. Arz bolluğu talepteki düşüş ile birleşince pandeminin petrol fiyatları üzerindeki etkisi de yıkıcı oldu. Petrol depolama tesisleri de doldukça fiyatlar düşmeye devam etti. Hatta 20 Nisan 2020’de kısa bir süreliğine de olsa tarihi bir an yaşandı ve WTI varil fiyatı -37$ seviyesine düştü.Devam eden süreçte, WTI fiyatları toparlandı ve Temmuz ayının son haftasında 40 dolara kadar yükseldi.

Doğal Felaketlerin Petrol Fiyatları Üzerindeki Etkisi

Doğal felaketlerin ya da insan kaynaklı kazaların petrol fiyatları üzerindeki etkisi de kaçınılmazdır. Örneğin Katrina Kasırgası ABD ham petrol üretiminin %25’ini etkiledi. Fırtınayı takip eden ilk birkaç gün, bölgedeki rafineriler kapasitesini en az %15 azalttı. Bir ay sonra Rita Kasırgası bu kez Körfez ülkelerini etkileyecekti. Bu iki fırtınanın etkileri, o süreçte ham petrol rafinerisi üretimini günde 11,7 milyon azalttı. Bu, Mart 1987’den bu yana en düşük ortalama üretim oldu.

Petrol Sızıntıları ve Petrol Fiyatları

Şaşırtıcı bir şekilde, petrol sızıntılarının fiyatlarda bir artışa sebep olmadığını gözlemliyoruz. Örneğin, Exxon-Valdez petrol sızıntısı yüzünden 11 milyon galon (262.000 varil) petrol denize akmıştı. Bunun Alaska kıyı şeridi üzerinde yıkıcı bir etkisi olmasına rağmen, dünyanın petrol arzını tehdit etmedi ve fiyatlarda kayda değer bir değişikliğe yol açmadı.

Politik Krizlerin Petrol Fiyatlarına Etkisi

Özellikle petrol üreten ülkelerde yaşanan politik krizler hatta kriz endişesi bile petrol fiyatlarını önemli ölçüde artırabilmektedir. Bunun nedeni, yatırımcıların krizin petrol arzını sınırlayacağına ve bunun da talepte ve fiyatlarda yükselişe sebep olacağına inanmasıdır.

Elimizde bu duruma örnek olarak verilebilecek çok sayıda vaka var.

2006 yılının ortalarında İsrail-Lübnan savaşının İran’la potansiyel bir savaş tehdidi korkularını artırmasıyla petrol fiyatları da arttı. Petrolün varil fiyatı, Mayıs-Temmuz Temmuz arasında o zamanlar için rekor seviye olan 77$ seviyelerine kadar yükseldi.

Bir diğer örnek Arap Baharının petrol fiyatları üzerindeki etkisi olabilir. Mart 2011’de, yatırımcılar Libya, Mısır ve Tunus dahil olmak üzere çeşitli ülkelerde yaşanan siyasal karmaşadan endişe duymaya başladı. Sonuç olarak, petrol fiyatları varil başına 113$ seviyesine ulaşarak zirve yaptı.

Ocak 2012’de, müfettişlerin İran’ın nükleer silah inşa etmeye daha yakın olduğuna kanaat getirmesinin ardından Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği mali yaptırımlar uygulamaya başladı. İran ise bu yaptırımlara, büyük bir petrol nakliye hattı olan Hürmüz Boğazı’nı trafiğe kapatmakla tehdit ederek karşılık verdi. Son olarak ABD, eğer kapatılırsa Hürmüz Boğazını askeri güç kullanmak kaydıyla tekrar açabileceğini deklare etti. Tüm bu yaşananlar petrol fiyatlarında 95 dolar seviyesinden 108 dolar seviyelerine bir yükseliş yaşanmasına neden oldu.

Son olarak Rusya–Ukrayna Savaşının Petrol Fiyatlarına Etkisi

Petrol fiyatları 2020-2021 yılları arasında yani Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden önce de istikrarlı bir biçimde art. Ekim 2021’de petrolün varil fiyatı 85 dolara ulaştı. Bu rakam, 2014’ten sonraki dönem için zirve olma özelliği taşıyordu. Savaşın başlaması ile birlikte fiyatlar 2014’ten beri ilk kez varil başına 100 doları aştı.

Fiyatlardaki artış, arz sorunlarıyla ilgili korkulardan da güç buldu. Neticede Rusya, dünyada en fazla petrol ihraç eden ülkelerden birisi konumunda ve Mart 2022’de ABD, Rus petrolünün ithalatını yasaklama kararı aldığını açıkladı.Kısa bir süre sonra, ham petrol yaklaşık 130$/varil seviyesine ulaştı. Arz sorunlarıyla mücadele etmek için ABD ve diğer Uluslararası Enerji Ajansı üye ülkeleri, stratejik petrol rezervlerinden toplu olarak 60 milyon varil serbest bırakacaklarını açıkladılar. Bu açıklama ile fiyatlarda bir miktar geri çekilme yaşanmış olsa da çatışmanın ne kadar süreceği ve jeopolitik durumun nasıl sonuçlanacağı hala bir belirsizlikten ibaret.